Manstu þú hvað gerðist á jólunum?

Þau ykkar sem hafa hafið sambúð vita að eitt það erfiðasta hjá ungu fólki er hvernig á að haga jólahaldinu, hvar og hvernig? Þetta er viðkvæmt, þetta er það sem margir óttast að taka á við. Það verða báðir að gefa sig, því jólin eru ekki bara hátíð ljóss og gleði heldur einnig sterkra tilfinninganna.

Iðulega jafnar þetta sig með árunum eftir því sem fólk eldist og þroskast og tekur upp sínar eigin hefðir og siði.

Margar af þessum hefðum og siðum eru samt glettilega keimlíkar fjölskyldna á milli, til og með landa. Þetta  eru venjur tengdar fjölskylduheimsóknum, kirkjunni og kirkjugarðinum, föndri, ferðalögum, jólakortum, gjöfum og að sjálfsögðu mat. En þær breytast einnig.

Laufabrauðsbakstur er ein slík hefð og sem hefur farið mjög vaxandi undanfarin ár enda mjög íslensk og margir vilja halda sig við það þjóðlega.

Það að skera og baka laufabrauð er líka skemmtileg- ódýr og einföld hefð sem fellur vel inn í okkar hraða samfélag þar sem of fáar stundir gefast til að njóta saman með stórfjölskyldunni og því mikilvægt að þær stundir séu góðar.

Skemmtileg fjölskylduhefð

Við hjá Gæðabakstri/Ömmubakstri höfum áttað okkur á því hversu vinsæl ósteiktu laufabrauðin okkar eru orðin og hvað það eru margar fjölskyldur sem vilja njóta samverunnar saman núna fyrir jólin, við útskurð og baksturs laufabrauðs.

Hefðir eru skemmtilegar enn það er einnig gaman að rifja upp nokkrar gamlar tengdar jólunum. Við hjá Gæðabakstri/Ömmubakstri höfum alltaf lagt okkur fram við að halda í gamlar hefðir, handbragð og tala nú ekki um uppskriftir.

Jólafriðurinn

Það hefur gerst ákaflega margt einkennilegt á jólunum. Sagnritarar og fræðimenn hafa leitast við að grafa upp margskonar heimildir fyrir því, hvernig alþýða manna hélt þessa hátíð ársins og hvaða tilfinningar og hvatir leystust úr læðingi einmitt þá, því að jólahelgina skildu menn svo, að þeir ættu að vera — góðir.

Gleggsta dæmið er „jólafriðurinn". Það var eldgamall siður á Norðurlöndum, að bardagar og víg skyldu niður falla um jólin. Ef til vill átti þetta rót sína að rekja til heiðni. Menn máttu ekki ganga vopnaðir inn í hofið til blóta.

í Noregi var „jólafriðurinn" lögboðinn. Hann var í gildi í þrjár vikur — frá 21. desember. Hvert ódæði, sem framið var á þeim tíma verðskuldaði tvöfalda hegningu. Þessi siður hélst fram á 16. öld. Réttarhöld og dómar skyldu ekki fram fara, meðan „jólafriður" var. Ekki var unnið á heimilum annað en nauðsynlegustu störf.

Sérstaklega höfðu menn beyg af öllum verkfærum og áhöldum, sem snúið var í hring, svo sem rokk, snældu og nafri. Það var sem sé álitið, að sólin sjálf hvíldi sig, og þegar sólin væri hætt að snúast, átti það ekki við að hringsnúa ómerkilegum, jarðneskum hlutum. Það gat hefnt sín grimmilega. Því er sagt, að kona ein hafi sagt við vinnukonu sína: „í nafni guðs, sem fyrir okkur dó, snertu ekki rokkinn.

Ég á bara eina kú, og hana má ég ekki missa

Jafnvel dýrin nutu jólafriðar. Úlfar, birnir, rottur og mýs voru svo hlutlaus látin, að þau voru ekki einu sinni nefnd réttum nöfnum. Það gat líka verið varasamt að drepa úlf. Sænski erkibiskupinn, Olaus Magnus, sagði að á jólanótt gætu menn stundum orðið að úlfum og framið hin verstu ódæði. Á jólunum var úlfurinn kallaður Gráfótur, björninn Loðfeldur, rottan Langhala og músin „Sú litla gráa".

í Vestgautalandi í Svíþjóð var einkennilegur siður sem hélst fram á 19. öld. Daginn, sem jólafriður gekk í gildi, 21. desember, gekk húsmóðirin um bæinn með ljós í hendi og vísaði rottunum út. Það var ekki vandalaust verk. Ekki mátti ávarpa rotturnar með ónotum og skætingi. Þvert á móti varð að velja þeim prúðmannleg og hógvær orð.

En einmitt þetta var talsverð raun, því að oft voru rotturnar búnar að gera húsmóðurinni marga skapraun. Reynslan varð því oft sú, þegar það kom í ljós eftir jólin, að rotturnar höfðu ekki tekið „uppsögnina" gilda, þá gat húsmóðirin sjálfri sér um kennt: Hún hafði ekki vísað þeim burt með nógu mikilli stillingu.

Öllum skepnum var gefið betra fóður á jólunum en aðra daga ársins. Það var trú um öll Norðurlönd, að kýrnar fengju mannamál á jólanótt (á íslandi var það á nýársnótt) og margar sagnir eru til um það hvað þeim hafi farnast illa, sem voru viðstaddir af forvitni.

Bara hebreska

En í jóskri þjóðtrú var það tekið fram, að enginn græddi á því, að heyra samtal kúnna á jólanótt, því að þær töluðu hebresku. Í Holtsetalandi var það siður, að bændur gengu út á aðfangadagskvöld. lögðu hönd á einhvern trjástofn og sögðu: i „Gleðjist þið, tré, því að frelsarinn er fæddur". Í Noregi var mjólk og öli hellt að rótum trjánna, sem næst stóðu bænum. Gamalli eik á Þelamörk var meira að segja gefinn jólagrautur. Og allstaðar þótti sjálfsagt að skammta búálfinum.

Allur viðbúnaður jólanna varð að vera um garð genginn þegar kirkjuklukkurnar hringdu um sólsetur. Þá létu allir verk niður falla og hátíðin gekk í garð. Enn má minna á þann alkunna, íslenska sið, að húsfreyja gekk kringum bæinn á aðfangadagskvöld og mælti þessi orð: „Komi þeir, sem koma vilja, veri þeir, sem vera vilja, fari þeir, sem fara vilja, mér og mínum að meinalausu". Um jólin vildu menn vera sáttir við alla.

Lifið heil.